Η κατανόηση του γραπτού λόγου μπορεί να ελεγχθεί με ερωτήσεις κατανόησης στις οποίες οι μαθητές ανταποκρίνονται με την παραγωγή μικροκειμένων (π.χ. παραγράφου). Οι ερωτήσεις αυτές είναι τριών τύπων: πληροφοριακές, συμπερασματικές/ επαγωγικές, αξιολογικές/ κριτικές.
- Πληροφοριακές/ αναγνωριστικές ερωτήσεις: Αφορούν τον εντοπισμό και την εξαγωγή πληροφοριών που εντοπίζονται ρητά στο κείμενο.
- Συμπερασματικές/ επαγωγικές/ μετασχηματιστικές ερωτήσεις: Αφορούν την ερμηνεία του κειμένου μέσω του συσχετισμού της προϋπάρχουσας γνώσης με πληροφορίες του κειμένου και την εξαγωγή συμπερασμάτων.
- Αξιολογικές/ κριτικές/ συγκριτικές ερωτήσεις: Αφορούν τον προβληματισμό και την αξιολόγηση του περιεχομένου, της δομής και της γλώσσας του κειμένου. Οι αξιολογικές κρίσεις και οι προσωπικές γνώμες βασίζονται στον συσχετισμό του κειμένου με το κοινωνικοπολιτισμικό και περιστασιακό συγκείμενο μέσα στο οποίο παράγεται.
ΛΥΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ
Στη συνέχεια θα μελετήσουμε στρατηγικές παραγωγής μικροκειμένων κατανόησης για τους τρεις τύπους ερωτήσεων που είδαμε παραπάνω. Οι ερωτήσεις αφορούν το κείμενο «Αυτομόρφωση».
[1] Πληροφοριακή ερώτηση
Ποια είναι, σύμφωνα με τη συγγραφέα, η αναγκαιότητα της αυτομόρφωσης στην εποχή μας; Να απαντήσεις σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων.
Σχεδιασμός:
- Εντοπίζω στο κείμενο τις πληροφορίες που σχετίζονται με την ερώτηση κατανόησης: Διαβάζοντας το κείμενο , αντιλαμβάνομαι ότι οι πληροφορίες για την απάντηση της ερώτησης βρίσκονται στην §3, τις οποίες και υπογραμμίζω («οι νέες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις και οι συνεπακόλουθες μεταμορφώσεις της αγοράς εργασίας», «πολλά επαγγέλματα χάνουν γρήγορα την αξία και τη χρησιμότητά τους, ενώ οι γνώσεις και οι δεξιότητες που τα άτομα κατέκτησαν στα πρώτα στάδια της ζωής τους καθίστανται ανεπαρκείς για το παρόν και το μέλλον», «οι νέοι άνθρωποι των τεχνολογικών κοινωνιών καλούνται να αλλάξουν δύο ή τρία επαγγέλματα στην επαγγελματική πορεία τους», «Το γεγονός αυτό επιβάλλει στα άτομα να κατακτούν διαρκώς γνώσεις»).
- Οργανώνω τις πληροφορίες σε μια παράγραφο, αξιοποιώντας τις γνώσεις σου για τη δομή και την οργάνωσή της: [α] Εισαγωγική πρόταση (αναδιατύπωση της εκφώνησης). [β] Λεπτομέρειες (αίτιο-αποτέλεσμα): τεχνολογική ανάπτυξη > ρευστότητα στην αγορά εργασίας > συχνή αλλαγή επαγγελμάτων > ανάγκη διά βίου μάθησης. [γ] Καταληκτική πρόταση (συμπέρασμα)..
- Γράφω την παράγραφο, εστιάζοντας στην παράφραση των ιδεών του αυθεντικού κειμένου και στη συνεκτικότητα της δικής σου παραγράφου: Η συγγραφέας του κειμένου θεωρεί αναγκαία την αυτομόρφωση στην εποχής μας. Εξηγεί πως η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής μας προκαλεί σημαντική ρευστότητα στην αγορά εργασίας, καθώς πολλά επαγγέλματα εξαφανίζονται και άλλα δημιουργούνται, ο τρόπος άσκησής τους μεταβάλλεται, ενώ και οι ήδη αποκτημένες γνώσεις των εργαζομένων παλιώνουν πολύ γρήγορα και ουσιαστικά αχρηστεύονται. Το αποτέλεσμα είναι πως οι νέοι θα αναγκαστούν να αλλάξουν πολλές φορές επάγγελμα στη διάρκεια της καριέρας τους, γεγονός που καθιστά αναγκαία την απόκτηση νέων γνώσεων και την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. (90 λέξεις)
[2] Συμπερασματική ερώτηση
Η συγγραφέας του κειμένου παρατηρεί: «τόσο το περιεχόμενο της εκάστοτε εκπαιδευτικής πράξης όσο και ο χρόνος που αφιερώνεται σε αυτήν, αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, τα δύο φύλα και τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων». Πώς ερμηνεύεις εσύ αυτή την παρατήρησή της; Να απαντήσεις σε μια παράγραφο 100 έως 120 λέξεων.
Σχεδιασμός:
- Αναλύω την ερώτηση στα συστατικά της, εντοπίζω τις νοηματικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσά τους και ανακαλώ τις γνώσεις που έχω σχετικά με τα θέματα που εμφανίζονται σε αυτή: [α] Αναλύω: Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες, που διαμορφώνονται από το φύλο, την ηλικία, την καταγωγή κτλ. → Το περιεχόμενο (π.χ. αντικείμενο) και η μορφή (π.χ. διατιθέμενος χρόνος) της διδασκαλίας δεν μπορεί να είναι ίδια για όλους. [β] Εξηγώ/ αιτιολογώ τη φράση: Ανάπτυξη της τεχνολογίας → δημιουργικότητα ≠ τυποποίηση, ανοιχτές κοινωνίες → σεβασμός στο διαφορετικό. [γ] Συμπεραίνω: Ανάγκη αλλαγής του συγκεντρωτικού μοντέλου μάθησης.
- Οργανώνω τις πληροφορίες σε μια εξηγητική παράγραφο, αξιοποιώντας τις γνώσεις μου για τη δομή και την οργάνωσή της. Στην εισαγωγική πρόταση αναλύω την άποψη που μου δίνεται και στις λεπτομέρειες την ερμηνεύω. Στην καταληκτική πρόταση παρουσιάζω το συμπέρασμα: [α] Εισαγωγική πρόταση (ανάλυση). [β] Λεπτομέρειες (ερμηνεία). [γ] Καταληκτική πρόταση (συμπέρασμα).
- Γράφω την παράγραφο, εστιάζοντας στη συνοχή και τη συνεκτικότητα: Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των ανθρώπων διαφοροποιούνται ανάλογα με τα ατομικά και κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, επομένως η εκπαίδευση οφείλει να διαφοροποιείται τόσο ως προς το περιεχόμενο (π.χ. αντικείμενα μάθησης) όσο και ως προς τη μορφή (π.χ. χρόνος που διατίθεται, μέσα και μέθοδοι). Διότι στις κοινωνίες της γνώσης ο πλούτος παράγεται από την ανθρώπινη δημιουργικότητα και όχι από την τυποποιημένη εργασία, όπως συνέβαινε στη βιομηχανική εποχή. Έπειτα στις σύγχρονες ανοιχτές κοινωνίες η ευδαιμονία είναι αποτέλεσμα της διαφοροποίησης των ατόμων, γι’ αυτό και οι ιδιαιτερότητες των οποίων πρέπει να γίνονται απολύτως σεβαστές. Επομένως, το μοντέλο της συγκεντρωτικής εκπαίδευσης πρέπει επειγόντως να εγκαταλειφθεί και αντικατασταθεί από αυτό της διαφοροποιημένης και διά βίου μάθησης». (109 λέξεις)
[3] Αξιολογική ερώτηση
Η συγγραφέας του κειμένου αφιερώνει περίπου τη μισή έκτασή του (1η και 2η παράγραφος) στην ανάδειξη του διττού χαρακτήρα (ατομικού και κοινωνικού) της αυτομόρφωσης. Πόσο αποτελεσματική κρίνεις αυτή την επιλογή, αν λάβεις υπόψη τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται; Να απαντήσεις σε μια παράγραφο 100 έως 120 λέξεων.
Σχεδιασμός:
- Εντοπίζω τα δεδομένα της άσκησης και τα συσχετίζω με το ζητούμενό της, ανακαλώντας τις γνώσεις μου για το περικείμενο (πολιτισμικό και καταστασιακό): [α] Αναλύω το δεδομένο της ερώτησης και προσπαθώ να κατανοήσω το νόημά της, ανακαλώντας προηγούμενες γνώσεις μου για το θέμα: αυτομόρφωση → η ατομική ευθύνη δε συνεπάγεται κοινωνική απομόνωση. [β] Συσχετίζω τα δεδομένα με τα ζητούμενά της, ανακαλώντας τις γνώσεις μου για το καταστασιακό και πολιτισμικό περικείμενο: ακροατήριο = μέσος πολίτης αλλά και επίσημη πολιτεία & σκοπός = κατανόηση της αναγκαιότητας μιας νέας εκπαιδευτικής πολιτικής → ανάδειξη του κινδύνου να αρνηθεί το κράτος την ευθύνη του για την οργάνωση και την προσφορά της και οι πολίτες να απομονωθούν κοινωνικά.
- Οργανώνω τις πληροφορίες σε μια παράγραφο, αξιοποιώντας τις γνώσεις μου για τη δομή και την οργάνωσή της. Τοποθετώ στην εισαγωγική πρόταση το δεδομένο της ερώτησης, στις λεπτομέρειες την κριτική μου και στην καταληκτική πρόταση την αξιολόγησή μου: [α] Εισαγωγική πρόταση (ανάλυση). [β] Λεπτομέρειες (κριτική). [γ] Καταληκτική πρόταση (προσωπική γνώμη).
- Γράφω την παράγραφο, εστιάζοντας στη συνοχή και τη συνεκτικότητα της: Η συγγραφέας δηλώνει εμφατικά πως η αυτομόρφωση, παρά τον προφανή ιδιωτικό χαρακτήρα που υποδηλώνει το α΄ συνθετικό της λέξης, δεν μπορεί να οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, αφού προσφέρεται σε συνεργασία με επίσημους και ανεπίσημους φορείς. Κάνει αυτή την παρατήρηση, κατά τη γνώμη μου, γιατί σκοπός του κειμένου είναι η κατανόηση -τόσο από την πλευρά των ενδιαφερόμενων πολιτών όσο και από αυτή της επίσημης πολιτείας- του νοήματος μιας νέας εκπαιδευτικής πολιτικής, ώστε οι πρώτοι να μην καταλήξουν στο λανθασμένο συμπέρασμα πως η γνώση έχει ατομικό χαρακτήρα και η δεύτερη να μην αποσείσει την ευθύνη της για την εκπαίδευση των πολιτών. Συνεπώς, κρίνω ως αποτελεσματική την έμφαση που δίνει στο θέμα, για να μην καταστεί η αυτομόρφωση πηγή νέων κοινωνικών ανισοτήτων. (120 λέξεις)
ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ
[1] Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος από το κείμενο «Η ανθρωπιά» που ακολουθεί: «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα». [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων 2014]
[2] Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος από το κείμενο «Η εξωγήινή μας μοναξιά» που ακολουθεί: «…όσο η επικοινωνία […] πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί». [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων 2013]