ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

I. Πληροφοριακές/ Αναγνωριστικές δραστηριότητες

(εντοπισμός και αναγνώριση βασικών χαρακτηριστικών των κειμένων) Οι μαθητές απαντούν στις ερωτήσεις, αξιοποιώντας πληροφορίες που εντοπίζονται ρητά στο κείμενο και αφορούν το περιεχόμενο (πρόσωπα, χώρος, χρόνος, βασικές ιδέες/ επιχειρήματα κτλ.), το κειμενικό είδος και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό, όπως πραγματώνονται στα μελετώμενα κάθε φορά κείμενα, το επικοινωνιακό πλαίσιο (σκοπός, θέμα, πομπός και δέκτης, κειμενικός τύπος κτλ.), τον τρόπο οργάνωσης των κειμένων, τη γλώσσα του κειμένου (λεξιλόγιο, στίξη, μορφοσυντακτικά φαινόμενα, γλωσσικές ποικιλίες, λειτουργίες της γλώσσας, ύφος κ.ά.

II. Ερμηνευτικές/ Μετασχηματιστικές δραστηριότητες

(κατανόηση και ερμηνεία κειμένου) Οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις, οι απαντήσεις των οποίων συμπεραίνονται από τα συμφραζόμενα, αλλά δε δηλώνονται ρητά στο κείμενο. Συγκεκριμένα, αναμένεται αφενός να είναι σε θέση να εξηγούν με ποιον τρόπο οι γλωσσικές επιλογές ή οι βασικές πληροφορίες που εντόπισαν στα κείμενα υπηρετούν την πρόθεση του εκάστοτε πομπού, τις ιδεολογικές θέσεις και τους κοινωνικούς του σκοπούς, αφετέρου να μετασχηματίζουν γλωσσικά και κειμενικά στοιχεία και να εξηγούν πώς αυτοί οι μετασχηματισμοί αλλάζουν με τη σειρά τους το νόημα και τον επικοινωνιακό στόχο των κειμένων.

III. Κριτικές/ Συγκριτικές δραστηριότητες

(προβληματισμός και αξιολόγηση, αναφορικά με το ύφος και το περιεχόμενο του κειμένου) Οι μαθητές απαντούν στις ερωτήσεις, αναπτύσσοντας αξιολογικές κρίσεις, που συσχετίζουν το κείμενο με την περίσταση επικοινωνίας (σκοπός, πομπός, δέκτης, κειμενικός τύπος κτλ.), και εκφράζοντας προσωπικές απόψεις. Συγκεκριμένα, οι μαθητές αναμένεται να είναι σε θέση να αξιολογούν τα κείμενα ως προς τις γλωσσικές επιλογές που εντοπίζονται σε αυτά, την αποτελεσματικότητα των σημειωτικών τρόπων και πόρων στη συγκρότηση του νοήματος και τον επικοινωνιακό στόχο, να προσεγγίζουν κριτικά και να αναστοχάζονται σχετικά με τρόπους με τους οποίους στερεοτυπικές οπτικές εγγράφονται και αναπαράγονται στις χρήσεις της γλώσσας και άλλων σημειωτικών κωδίκων, να συγκρίνουν δύο ή περισσότερα κείμενα ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τους (τη γλώσσα, το μέσο, τους σημειωτικούς τρόπους, το κειμενικό είδος, τις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, τον τρόπο προσέγγισης του θέματος κτλ.), να παράγουν κείμενα, με βάση αυθεντικά κείμενα αναφοράς με στόχο τον μετασχηματισμό των γλωσσικών και νοηματικών δομών (σημασιών) τους και τη διατύπωση και έκφραση δικών τους απόψεων, σε επικοινωνιακό πλαίσιο, σχετικά με συγκεκριμένα ερωτήματα που τίθενται στα κείμενα αναφοράς.

Α. Παραγωγή συνοπτικού λόγου

Ζητείται από τους μαθητές η συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου των κειμένων. To ερώτημα είναι πληροφοριακό, οι μαθητές δηλαδή καλούνται να εντοπίσουν στο κείμενο βασικές πληροφορίες και απόψεις (επιλεκτική περίληψη), να τις πυκνώσουν και να τις παραφράσουν, αλλά όχι να τις ερμηνεύσουν ή να τις αξιολογήσουν. Το θέμα αυτό βαθμολογείται με 20 μονάδες.

Α.1 Εστίαση σε άποψη του συντάκτη/ πληροφορίες του κειμένου

Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν (αναγνωριστική δραστηριότητα) και να αποδώσουν συνοπτικά μία συγκεκριμένη άποψη του συντάκτη ενός κειμένου ή μια συγκεκριμένη πληροφορία που περιέχεται σε κείμενο αναφοράς.

Α.1.1 Σύνοψη άποψης: Να αποδώσεις συνοπτικά (60 έως 70 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με την ευθύνη της Πολιτείας για την έξαρση του φαινομένου της σχολικής διαρροής.

Α.1.2 Σύνοψη πληροφορίας: Να αποδώσεις συνοπτικά (60 έως 70 λέξεις) τις αντιλήψεις και πρακτικές που είναι αναγκαίο να ενσωματωθούν στην οικονομική ανάπτυξη προς όφελος ολόκληρης της ανθρωπότητας, σύμφωνα με τη συγγραφέα του άρθρου.

Α.2 Εστίαση σε απόσπασμα του κειμένου

Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν (αναγνωριστική δραστηριότητα) και να αποδώσουν συνοπτικά το περιεχόμενο ενός αποσπάσματος του κειμένου αναφοράς.

Α.2.1 Σύνοψη περιεχομένου παραγράφων: Να αποδώσεις συνοπτικά (60 έως 70 λέξεις) το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου.

Α.2.2 Σύνοψη περιεχομένου σύντομου κειμένου: Να αποδώσεις συνοπτικά (70 έως 80 λέξεις) το περιεχόμενο του κειμένου.

Α.3 Εστίαση σε άποψη/ πληροφορία που περιέχεται σε απόσπασμα

Α.3.1 Σύνοψη άποψης σε απόσπασμα: Τι προτείνει ο συγγραφέας του κειμένου για την αντιμετώπιση της κρίσης του πολιτισμού μας στις τρεις τελευταίες παραγράφους του κειμένου; Να αποδώσεις συνοπτικά (60 έως 70 λέξεις) τις προτάσεις του.

Α.3.2 Σύνοψη πληροφορίας σε απόσπασμα: Ποια είναι η αξία της παιδείας στις §3 και §4 του κειμένου; Να αποδώσεις συνοπτικά (60 έως 70 λέξεις) τις σχετικές πληροφορίες.

Β. Κατανόηση του νοήματος, της οργάνωσης και της γλώσσας

Ζητείται από τους μαθητές να εντοπίσουν (αναγνωριστική δραστηριότητα), να ερμηνεύσουν (ερμηνευτική δραστηριότητα), να μετασχηματίσουν (μετασχηματιστική δραστηριότητα), να αξιολογήσουν (κριτική δραστηριότητα) ή να συσχετίσουν (συγκριτική δραστηριότητα) κειμενικούς δείκτες (περιεχόμενο, δομή και ύφος/ γλώσσα) στη μεταξύ τους συνάφεια και στη σχέση τους με το συγκείμενο (εισαγωγικό σημείωμα του κειμένου, τίτλο, συγγραφέα, χρόνο έκδοσης κτλ.), την επικοινωνιακή περίσταση και το περικείμενο του συγγραφέα και του αναγνώστη. Το θέμα αναλύεται σε τρία ερωτήματα, διαφορετικά μεταξύ τους, με δυνατότητα κάποιο/ κάποια από αυτά να είναι κλειστού τύπου και με ενδεχόμενη αιτιολόγηση της απάντησης. Ένα από αυτά μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα. Το θέμα αυτό βαθμολογείται με 35 μονάδες (15+10+10).

Β.1 Κατανόηση του νοήματος

Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν, να ερμηνεύσουν, να συγκρίνουν ή και να αξιολογήσουν σκοπούς, στάσεις, βασικές θέσεις και προθέσεις των συντακτών των κειμένων, καθώς και την τεκμηρίωση της βασικής ιδέας του κειμένου.

Β.1.1 Κλειστού τύπου

Πρόκειται για πληροφοριακές ερωτήσεις αντικειμενικής αξιολόγησης, καθώς η σωστή απάντηση είναι μόνο μία και συγκεκριμένη.

Β.1.1.1 Πολλαπλής επιλογής: Ποια από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδει ορθότερα την πρόθεση του συγγραφέα του κειμένου στην §1;

Β.1.1.2 Διαζευκτικής απάντησης (Σωστού-Λάθους): Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου και ποιες όχι; Να απαντήσεις, σημειώνοντας δίπλα στο αριθμό καθεμιάς τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα.

Β.1.1.3 Αντιστοίχισης: Να συνδέσεις τους παράγοντες που ενέχονται για την έξαρση της βίας (Στήλη Α) με τις προτεινόμενες λύσεις (Στήλη Β), σύμφωνα με το κείμενο.

Β.1.1.4 Ιεράρχησης: Να τοποθετήσεις τα προβλήματα που προκαλεί η ανεργία, σύμφωνα με το κείμενο, σε μια κλίμακα από τα σημαντικότερο στο λιγότερο σημαντικό.

Β.1.1.5 Συμπλήρωσης κενού: Να συμπληρώσεις τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν, επιλέγοντας την ορθή λέξη από τον πίνακα ειδικών όρων που σου δίνεται.

Β.1.2 Ανοιχτού τύπου

Ζητείται από τους μαθητές να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν, να σχολιάσουν ή και να συγκρίνουν απόψεις και πληροφορίες που περιέχονται στα κείμενα αναφοράς.

Β.1.2.1 Εντοπισμός άποψης/ πληροφορίας: Να εντοπίσεις το πρόβλημα που απασχολεί τον συγγραφέα, τη θέση του, τα τεκμήριά του και το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει. | Ποια είναι η άποψη του συγγραφέα για τον γλωσσικό δανεισμό και με ποια επιχειρήματα τη στηρίζει; Να απαντήσεις σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων. | Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πραγματικής συνομιλίας, σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου 2; Να απαντήσεις σε 60 έως 70 λέξεις αξιοποιώντας και σημεία του κειμένου που έχουν σχετικές αξιολογικές κρίσεις που αναδεικνύουν τη θέση του (δεν λαμβάνονται υπόψη στη ζητούμενη έκταση).

Β.1.2.2 Εξήγηση άποψης/ πληροφορίας: Ο συντάκτης του κειμένου διατείνεται ότι η εκπαίδευση θα πρέπει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη μιας νέας ουμανιστικής αντίληψης του κόσμου στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Σε μια παράγραφο 60 έως 80 λέξεων να εξηγήσεις το νόημα της άποψης αυτής. | “Οι νέοι θα χρειαστεί τα επόμενα χρόνια να αλλάξουν πολλές φορές επάγγελμα”: Σε μια παράγραφο 60 έως 80 λέξεων να αναπτύξεις το περιεχόμενο της πρότασης αυτής του Κειμένου 2.

Β.1.2.3 Σχολιασμός άποψης: Σε μια παράγραφο 70 έως 80 λέξεων να σχολιάσεις το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι». | Ποιος από τους λόγους που προκαλούν τη μετανάστευση, σύμφωνα με το Κείμενο 2, είναι σημαντικότερος κατά τη γνώμη σου; Να αναπτύξεις την απάντηση σου σε 70 περίπου λέξεις. | Σε 60 έως 70 λέξεις να εκφράσεις τεκμηριωμένα τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με την φράση στο Κείμενο 2 «Από όλες τις διοργανώσεις οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι η μεγαλύτερη». | Να χαρακτηρίσεις τον Νίκο Πορτοκάλογλου σύμφωνα με όσα αναφέρει στη συνέντευξη στο Κείμενο 2. (50 έως 60 λέξεις).

Β.1.2.4 Σύγκριση κειμένων: Πώς συνομιλούν τα δύο με λογοτεχνικά κείμενα αναφοράς ως προς τον σκοπό της τέχνης; | Η εικόνα του Κειμένου 2 αναπαριστά κάποιες από τις θέσεις του Κειμένου 1. Ποιες είναι αυτές οι θέσεις που αποτυπώνει η εικόνα; Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του οπτικού μηνύματος; Να απαντήσεις σε 50 έως 60 λέξεις, αξιοποιώντας και τα δύο κείμενα. | Στο Κείμενο 1 αναφέρεται ότι: «εμφανίστηκε ένα νέο “φάντασμα να πλανιέται πάνω από την Ευρώπη” τον 21ο αιώνα, ο “υπερτουρισμός”, δηλαδή όταν η υπερβολική και απρογραμμάτιστη διόγκωση και εξάπλωση του φαινομένου μαζικών τουριστικών ροών επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των κατοίκων και στην ποιότητα των εμπειριών των επισκεπτών» Πώς «απαντά» σε αυτές τις θέσεις το Κείμενο 2; Να απαντήσεις, τεκμηριωμένα σε 60 έως 70 λέξεις.

Β.1.3 Κλειστού και ανοιχτού τύπου

Ζητείται από τους μαθητές να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν, να σχολιάσουν ή και να συγκρίνουν απόψεις και πληροφορίες που περιέχονται στα κείμενα αναφοράς και στη συνέχεια να τεκμηριώσουν ή να εξηγήσουν την απάντησή τους.

Β.1.3.1 Παραπομπές: Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου και ποιες όχι; Να απαντήσεις, σημειώνοντας δίπλα στο αριθμό καθεμιάς τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου, παραπέμποντας στο σχετικό χωρίο του κειμένου.

Β.1.3.2 Αναφορές & Παραπομπές: Ποια από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδει ορθότερα την πρόθεση του συγγραφέα του κειμένου στην §1; Να εξηγήσεις σύντομα (2 ή 3 γραμμές) την απάντησή σου και με παραπομπή σε χωρίο του κειμένου.

Β.1.4 Παρακείμενο

Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν, να ερμηνεύσουν, να μετασχηματίσουν, να συγκρίνουν ή/ και να αξιολογήσουν τη συνάφεια ιδεών, επιχειρημάτων, τίτλων, υπότιτλων, εικόνων κτλ. με μια θέση, άποψη ή ζήτημα που θέτει το κείμενο και της αποδεικτικής τους αξίας.

Β.1.4.1 Τίτλος: Να εντοπίσεις τη νοηματική σχέση που έχει ο τίτλος του άρθρου με το υπόλοιπο κείμενο. | Δώσε ένα διαφορετικό τίτλο στο κείμενο και εξήγησε γιατί νομίζεις ότι ταιριάζει περισσότερο στο περιεχόμενό του. | Να αξιολογήσεις τον τίτλο του άρθρου ως προς την πληροφορικότητα και την επικοινωνιακή του αποτελεσματικότητα. | Το Κείμενο 1 οργανώνεται με τίτλους: έναν υπέρτιτλο («Η αναγκαιότητα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης») και δύο υπότιτλους («1. Αλλαγές στα κυρίαρχα πρότυπα», «2. Αλλαγές στην καθημερινή ζωή»). Να σχολιάσεις σύντομα (50 περίπου λέξεις) τη μεταξύ τους νοηματική σύνδεση. | Στις δύο πρώτες παραγράφους του Κειμένου 2 εμφανίζονται δύο διακρίσεις ανάμεσα σε κατηγορίες ανθρώπων. Να τις καταγράψεις και να τις συσχετίσεις με τον τίτλο του κειμένου («Κυνηγάμε το χρήμα, χάνουμε την ευτυχία»). | Να αξιολογήσεις τη μορφή των τίτλων των Κειμένων 1 & 2 και τη συνάφεια με τα ζητήματα που πραγματεύονται. Ποιος κατά τη γνώμη σου είναι πιο πειστικός και γιατί; | Να δώσεις έναν πιο κυριολεκτικό τίτλο στο Κείμενο 1 και έναν που να περιέχει σχόλια στο Κείμενο 2 με βάση το περιεχόμενό του.

Β.1.4.2 Άλλα παρακειμενικά στοιχεία: Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, ο συντάκτης του άρθρου επέλεξε να χρησιμοποιήσει το διάγραμμα με τα στατιστικά στοιχεία που το συνοδεύει; | Να συγκρίνεις τα Κείμενα 1 & 2 ως προς τη λειτουργία των εικόνων που τα συνοδεύουν.

Β.1.5 Περικείμενο

Οι μαθητές αξιοποιούν το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο με σκοπό την κατανόηση του νοήματος των κειμένων, των λόγων και των ενεργειών των υποκειμένων (ατομικών και συλλογικών) που αναφέρονται στα κείμενα και των σχέσεων μεταξύ τους.

Β.1.5.1 Συνομιλιακοί ρόλοι: Στο κείμενο εντοπίζονται δύο διαφορετικές «φωνές» αναφορικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του παρελθόντος από τη σύγχρονη κοινωνία. Ποιες είναι αυτές και ποιοι οι φορείς τους; | Ποιος είναι ο σκοπός του συγγραφέα του κειμένου; Ποιοι, κατά τη γνώμη σου, θα αντιδρούσαν στην επιδίωξή του; | Οι συγγραφείς και των δύο κειμένων επιχειρούν να αποδείξουν την ανάγκη αναβάθμισης των ανθρωπιστικών σπουδών στο ελληνικό σχολείο, εστιάζοντας το πρώτο στα οφέλη για τη δημοκρατία και το δεύτερο στα οφέλη για την επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων. Ποιο από τα δύο κείμενα κρίνεις περισσότερο αποτελεσματικό, αν λάβεις υπόψη το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται το καθένα;

Β.1.5.2 Πεδίο: Το κείμενο γράφτηκε στη δεκαετία του ’60. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός αυτό, να εξηγήσεις την επικριτική στάση του συγγραφέα του απέναντι στη νέα γενιά. (80 έως 100 λέξεις)

Β.2 Κατανόηση της οργάνωσης

Οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν, να μετασχηματίσουν, να αξιολογήσουν ή/ και να συγκρίνουν την οργανωτική δομή των κειμένων αναφοράς, αφού λάβουν υπόψη την περίσταση επικοινωνίας και το κειμενικό είδος.

Β.2.1 Συνοχή

Οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν ή/ και να αξιολογήσουν τους μηχανισμούς συνοχής που χρησιμοποιούνται σε ένα κείμενο. Ενδεικτικές διατυπώσεις:

Β.2.1.1 Συνοχικοί δεσμοί: Να εντοπίσεις τους τρόπους με τους οποίους συνδέονται λεκτικά οι παράγραφοι του Κειμένου 2. | Βασικός μηχανισμός εξασφάλισης συνοχής στην §1 του Κειμένου 1 είναι η επανάληψη. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, ο συντάκτης έκανε αυτή την επιλογή;

Β.2.1.2 Συνδετικότητα: Ποια νοηματική σχέση αποτυπώνουν οι παρακάτω δείκτες λόγου/ διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου; | Να αντικαταστήσεις τις παρακάτω συνδετικές λέξεις/ φράσεις του Κειμένου 1 με άλλες που να δηλώνουν την ίδια νοηματική σχέση. | Στο κείμενο παρατηρείται εκτεταμένη χρήση δεικτών λόγου. Πόσο αποτελεσματική κρίνεις την επιλογή του συντάκτη, αν λάβεις υπόψη το είδος του κειμένου;

Β.2.1.3 Συνεκτικότητα: Να περιγράψεις την αλληλουχία των νοημάτων μεταξύ των προτάσεων της §1 του Κειμένου 1. | Με ποιον τρόπο συνδέονται νοηματικά §3, η §4 και η §5 του Κειμένου 2; Ποια η νοηματική σχέση της τελευταίας παραγράφου με αυτές και με το υπόλοιπο κείμενο;

Β.2.2 Κειμενικά σχήματα

Οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν ή/ και να αξιολογήσουν τις οργανωτικές δομές που χρησιμοποιούνται σε ένα κείμενο.

Β.2.2.1 Οργάνωση/ Ανάπτυξη του λόγου: Ποια νομίζεις ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην §3 του κειμένου; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την οργανώσει υπηρετεί την πρόθεση αυτή; | Να εντοπίσεις τη δομή της §2 του Κειμένου 1 και τον βασικό τρόπο οργάνωσης του λόγου σε αυτή. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, ο συγγραφέας επέλεξε το συγκεκριμένο οργανωτικό σχήμα; | Η §3 του Κειμένου 2 οργανώνεται πάνω σε έναν αντιθετικό άξονα. Αφού τεκμηριώσεις την παρατήρηση αυτή με αναφορές σε συγκεκριμένα χωρία του κειμένου, να εξηγήσεις τον σκοπό που υπηρετεί η συγκεκριμένη οργανωτική επιλογή.

Β.2.2.2 Διάκριση νοηματικών ενοτήτων: Να γράψεις έναν πλαγιότιτλο για καθεμία από τις παραγράφους του Κειμένου 1 που να αναδεικνύει το περιεχόμενο και τη σχέση της με τις υπόλοιπες. | Με κριτήριο το νόημα να χωρίσεις το περιεχόμενο του Κειμένου 1 σε δύο (2) επιμέρους νοηματικές ενότητες, δίνοντας έναν αντιπροσωπευτικό πλαγιότιτλο σε καθεμία από αυτές.

Β.2.3 Κειμενικός τύπος/ είδος

Οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν ή/ και να αξιολογήσουν σε ένα κείμενο τις γλωσσικές και δομικές συμβάσεις συγκεκριμένων κειμενικών τύπων και ειδών.

Β.2.3.1 Προθετικότητα: Αν ο σκοπός του συγγραφέα είναι ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες σχετικά με το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, με ποιους τρόπους φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του; Να απαντήσεις, παραπέμποντας τόσο στο περιεχόμενο του κειμένου όσο και στις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα. | Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο; Να εντοπίσεις και να εξηγήσεις τη λειτουργία τριών ρητορικών και γλωσσικών επιλογών με τις οποίες επιχειρεί να τον επιτύχει. | Στο Κείμενο 2 το πρόσωπο που δίνει τη συνέντευξη επιδιώκει: [α] να ευαισθητοποιήσει, [β] να πληροφορήσει, [γ] να ενημερώσει τον αναγνώστη για την αναγκαιότητα ανάληψης της ατομικής ευθύνης στη σημερινή ιστορική συγκυρία. Να διαλέξεις ποιο από τα τρία θεωρείς σωστό και να αναφέρεις τέσσερις (4) γλωσσικούς ή/ και εκφραστικούς τρόπους, με τους οποίους υλοποιεί την πρόθεσή του.

Β.2.3.2 Κειμενικοί τύποι: Ποια είναι η θέση/ισχυρισμός του συντάκτη του Κειμένου 1 και ποιον τρόπο και μέσα επιλέγει, για να μας πείσει γι’ αυτόν; Να αναφέρεις τέσσερα χωρία του κειμένου που στηρίζουν την απάντησή σου. | Ποια είναι η βασική θέση που διατυπώνει η συγγραφέας του Κειμένου 2 και ποια, κατά τη γνώμη σου, η πρόθεσή της, ο σκοπός για τον οποίο έγραψε το κείμενο; Πιστεύεις ότι οι τρόποι πειθούς που χρησιμοποιεί πραγματώνουν αυτόν τον στόχο; | Να παρουσιάσεις την οργάνωση του επιχειρήματος (ισχυρισμός – αποδεικτικοί λόγοι – συμπέρασμα) της §2 του Κειμένου 1. | Ο συγγραφέας ισχυρίζεται στην §2 ότι υπάρχει ελπίδα για την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας. Με ποιο επιχείρημα στηρίζει τον ισχυρισμό του; Πόσο πειστικό το θεωρείς, αν λάβεις υπόψη το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται; | Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς και την επίκληση στην αυθεντία. Να εντοπίσεις τον συγκεκριμένο τρόπο πειθούς στο κείμενο και να αιτιολογήσεις τη χρήση του. | Στην §1 του Κειμένου 2 ο συντάκτης παραθέτει επιστημονικά δεδομένα και ερευνητικές απόψεις. Να εντοπίσεις δύο σχετικά χωρία που να τεκμηριώνουν τα παραπάνω και να σχολιάσεις τη λειτουργία τους. | Το άρθρο ξεκινά με την αφήγηση ενός περιστατικού. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, ο συντάκτης του έκανε αυτή την επιλογή; | Πώς εξηγείς την επανάληψη του ρηματικού τύπου «πρέπει να…» στο κείμενο; Να απαντήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό του και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται.

Β.2.3.3 Κειμενικό είδος: Να εντοπίσεις στο κείμενο πέντε (5) όρους ειδικού επιστημονικού λεξιλογίου. | Το στοχαστικό δοκίμιο χαρακτηρίζεται από τον έντονα βιωματικό του χαρακτήρα και την ποιητική χρήση της γλώσσας. Να τεκμηριώσεις την παρατήρηση αυτή, παραπέμποντας στα κατάλληλα χωρία του κειμένου. | Το κείμενο ανήκει στο κειμενικό είδος της συνέντευξης. Να τεκμηριώσεις την παρατήρηση αυτή, παραπέμποντας σε τρεις ρητορικές, οργανωτικές ή/ και γλωσσικές επιλογές του συντάκτη. | Η επιφυλλίδα χαρακτηρίζεται ως «δημοσιογραφικό δοκίμιο». Να δικαιολογήσεις τον χαρακτηρισμό αυτό, αντλώντας δύο παραδείγματα από το κείμενο. | Αν σκοπός του άρθρου είναι η πληροφόρηση του αναγνώστη, να εντοπίσεις και να εξηγήσεις τη λειτουργία τριών (3) επιλογών με τις οποίες ο συντάκτης επιχειρεί να εξασφαλίσει αντικειμενικότητα. | Να εντοπίσεις στο κείμενο τρία χαρακτηριστικά που οδηγούν στην κατάταξή του στον επιστημονικό λόγο. | Το κείμενο που διάβασες παρουσιάζει έντονη προφορικότητα. Αφού τεκμηριώσεις την παρατήρηση αυτή με δύο παραδείγματα, να σχολιάσεις την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης επιλογής του συντάκτη, λαμβάνοντας υπόψη τον δοκιμιακό χαρακτήρα του κειμένου. | Η συγγραφέας στο Κείμενο 1 επιλέγει να ξεκινήσει με την αναφορά σε ένα πείραμα. Να σχολιάσεις την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα αυτής της επιλογής. | Το Κείμενο 1 είναι χρονογράφημα, ένα είδος πεζού λόγου (α) με λογοτεχνικά στοιχεία, (β) που σχολιάζει ένα θέμα της επικαιρότητας γενικού ενδιαφέροντος, (γ) προτιμά τον μικροπερίοδο λόγο, (δ) το ύφος του πλησιάζει τον προφορικό λόγο με πολλές ελλειπτικές προτάσεις και (ε) συχνά συνδυάζει το χιούμορ με τη σκωπτικότητα/ ειρωνεία. Να εντοπίσεις μέσα στο κείμενο ένα παράδειγμα για καθένα από τα παραπάνω πέντε χαρακτηριστικά. | Το Κείμενο 1 (άρθρο) και το Κείμενο 2 (γελοιογραφία) πραγματεύονται το ίδιο θέμα. Ποιο από τα δύο, κατά τη γνώμη μας, μεταδίδει πιο αποτελεσματικά το νόημά του;

Β.3 Κατανόηση της γλώσσας

Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν και να συσχετίσουν συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες (λεξιλόγιο, ρηματικά πρόσωπα, στίξη, εκφραστικά μέσα, τρόπους σύνταξης κτλ.) που οργανώνουν το κείμενο ως σημασιοδοτημένη κατασκευή και να αναγνωρίσουν τη λειτουργία τους στο κείμενο σε σχέση με την περίσταση επικοινωνίας και το κειμενικό είδος.

Β.3.1 Λεξιλόγιο

Ζητείται από τους μαθητές να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν, να μετασχηματίσουν, να αξιολογήσουν ή/ και να συγκρίνουν τις επιλογές λεξιλογίου στα κείμενα αναφοράς. Ενδεικτικές διατυπώσεις:

Β.3.1.1 Είδη λεξιλογίου: Να εντοπίσεις στο κείμενο τρεις όρους ειδικού λεξιλογίου. | Να ξαναγράψεις την §2, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λόγιες λέξεις με άλλες περισσότερο οικείες. | Στα Κείμενα 1 & 2 παρατηρείται απλό λεξιλόγιο, το οποίο σε αρκετές περιπτώσεις αγγίζει τα όρια του προφορικού λόγου. Να γράψεις πέντε παραδείγματα, δύο από το Κείμενο 1 και τρία από το Κείμενο 2. | Στο Κείμενο 2 διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλές ξένες λέξεις. Να εντοπίσεις μέσα στο κείμενο δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα και να εξηγήσεις με συντομία τη λειτουργία τους.

Β.3.1.2 Σημασιολογικές σχέσεις: Για καθεμία από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου να γράψεις μία πρόταση που να αναδεικνύει μια διαφορετική σημασία από αυτή με την οποία χρησιμοποιείται στο κείμενο. | Να δικαιολογήσεις την επανάληψη της λέξης «αγωνιζόμαστε» στο τέλος του κειμένου σε σχέση με το θέμα του και την πρόθεση αυτών που υπογράφουν τη Διακήρυξη και να την αντικαταστήσεις με δύο συνώνυμες λέξεις που θα υπηρετούσαν πιο αποτελεσματικά την πρόθεση αυτών που την υπογράφουν.

Β.3.1.3 Παραγωγή & Σύνθεση: Με καθένα από τα δύο συνθετικά της λέξης «δημιουργία» να γράψεις μια νέα σύνθετη ή παράγωγη λέξη.

Β.3.2 Γραμματική

Ζητείται από τους μαθητές να αναγνωρίσουν, να ερμηνεύσουν, να μετασχηματίσουν, να αξιολογήσουν ή/ και να συγκρίνουν τις γραμματικές επιλογές (στο επίπεδο της πρότασης, της ρηματικής/ ονοματικής/ επιρρηματικής φράσης, της στίξης) στα κείμενα αναφοράς.

Β.3.2.1 Πρόταση: Να ερμηνεύσεις τη χρήση των ερωτηματικών προτάσεων στην τελευταία παράγραφο του κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση τους στο κείμενο. | Στο κείμενο κυριαρχεί ο μακροπερίοδος και υποτακτικός λόγος. Αφού επιβεβαιώσεις την παρατήρηση αυτή με ένα παράδειγμα από το κείμενο, να εξηγήσεις την επιλογή του συγγραφέα. | Να εξηγήσεις τη λειτουργία του ασύνδετου σχήματος στην τελευταία πρόταση της §1 του κειμένου. | Να ξαναγράψεις την §2 του άρθρου, μεταφέροντας σε πλάγιο λόγο τα λόγια της Χ που βρίσκονται σε ευθύ λόγο. Ποια από τις δύο επιλογές θεωρείς περισσότερο αποτελεσματική επικοινωνιακά και για ποιον λόγο;

Β.3.2.2 Ρηματικό μέρος: Στην §2 ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α’ ενικό πρόσωπο. Να την ξαναγράψεις, χρησιμοποιώντας το γ’ ενικό πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς το νόημα και το ύφος; | Να διακρίνεις δύο (2) ρηματικά πρόσωπα στην §3 του Κειμένου 1 και να αιτιολογήσεις την εναλλαγή τους. | Στην πρόταση αυτή να εντοπίσεις το είδος της σύνταξης (ενεργητική – παθητική), να την τρέψεις στο αντίθετο είδος και να καταγράψεις τις αλλαγές που επήλθαν στο νόημα και το ύφος με την εναλλαγή των συντάξεων. | Πόσο βέβαιος είναι ο συντάκτης του κειμένου για την ισχύ των απόψεών του; Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου, παραπέμποντας σε δύο ρητορικές επιλογές ή/ και εκφραστικά μέσα. | Στο Κείμενο 2 ο συντάκτης εναλλάσσει διατυπώσεις που εκφράζουν βεβαιότητα και προτροπή/ αποτροπή. Να επισημάνεις ένα τέτοιο παράδειγμα μετάβασης από τη βεβαιότητα στην προτροπή/ αποτροπή ή αντιστρόφως, να προσδιορίσεις τη γλωσσική επιλογή με την οποία αναδεικνύεται το συγκεκριμένο νόημα σε κάθε περίπτωση και να ερμηνεύσεις την επιλογή του συντάκτη. | Στο Κείμενο 1, συσχετίζοντας τα ρήματα που βρίσκονται σε παροντικούς χρόνους με τα υπόλοιπα που βρίσκονται σε παρελθοντικούς χρόνους, να σχολιάσεις σε 80 περίπου λέξεις τη συναισθηματική κατάσταση που βιώνει, σήμερα, ο συνεντευξιαζόμενος.

Β.3.2.3 Ονοματικό μέρος: Στο απόσπασμα που ακολουθεί να αντικαταστήσεις τον ρηματικό λόγο με ονοματικό και να ερμηνεύσεις τις αλλαγές που παρατηρείς στο νόημα και το ύφος. | Στο κείμενο παρατηρείται ευρεία χρήση επιθέτων και επιρρημάτων. Πόσο αποτελεσματική κρίνεις την επιλογή του συντάκτη, λαμβάνοντας υπόψη τον τύπο του κειμένου;

Β.3.2.4 Στίξη: Να ερμηνεύσεις τη χρήση των εισαγωγικών, της παρένθεσης και των αποσιωπητικών στην τελευταία παράγραφο του κειμένου. | Στο κείμενο γίνεται ευρεία χρήση σχολιαστικών σημείων στίξης. Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με τρία (3) διαφορετικά παραδείγματα από το κείμενο. Πόσο αποτελεσματική κρίνεις την επιλογή του συντάκτη, λαμβάνοντας υπόψη τον τύπο του κειμένου;

Β.3.2.5 Λειτουργίες της γλώσσας: Να εντοπίσεις στο Κείμενο 1 τρεις φράσεις με συνυποδηλωτική/ μεταφορική λειτουργία της γλώσσας και να δικαιολογήσεις τη χρήση τους με κριτήριο την ιδιότητα του ομιλούντος και την πρόθεση του. | Να εντοπίσεις τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες ο συγγραφέας επιχειρεί να προσδώσει αμεσότητα και οικειότητα στο ύφος. Να αξιολογήσεις την επιλογή του, λαμβάνοντας υπόψη την περίσταση επικοινωνίας (σκοπός, ακροατήριο, κειμενικός τύπος κτλ.). | Το ύφος του κειμένου είναι έντονα ειρωνικό. Να τεκμηριώσεις την παρατήρηση αυτή, παραπέμποντας σε δύο χωρία του κειμένου και να εξηγήσεις την επιλογή του συγκεκριμένου επιπέδου ύφους. | Στην §2 του κειμένου υπάρχει μια παρομοίωση. Ποιο είναι το νόημά της και γιατί ο συγγραφέας επέλεξε τον συγκεκριμένο λεκτικό τρόπο; | Το ύφος λόγου του Κειμένου 2 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί: α. οικείο, ζωντανό και καθημερινό. β. επίσημο, σοβαρό, απρόσωπο. Να επιλέξεις τη σωστή απάντηση, να εντοπίσεις στο κείμενο τρεις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα που τεκμηριώνουν την απάντησή σου και να περιγράψεις τον τρόπο με τον οποίο κάθε γλωσσική επιλογή συμβάλλει στη διαμόρφωση του ζητούμενου ύφους λόγου. | Να εντοπίσεις στο Κείμενο 1 πέντε σχόλια που διατυπώνει ο συγγραφέας, τρία λεκτικά και δύο με σημεία στίξης και να εξηγήσεις την πρόθεσή του με την επιλογή καθενός απ’ αυτά.

ΘΕΜΑ Γ. Παραγωγή ερμηνευτικού σχολίου

Το ερώτημα του 3ου θέματος (σχετίζεται με λογοτεχνικό κείμενο) είναι ερμηνευτικό: Οι μαθητές καλούνται να συντάξουν ένα γραπτό σχόλιο, περιορισμένης έκτασης (100 έως 150 λέξεις ή 150 έως 200 λέξεις), που περιλαμβάνει την ανάπτυξη αφενός του βασικού για τους ίδιους ερωτήματος/ θέματος του κειμένου και αφετέρου της ανταπόκρισής τους σε αυτό. Στην εκφώνηση του ερωτήματος είτε γίνεται αναφορά σε κειμενικούς δείκτες είτε όχι, οι μαθητές πρέπει να τεκμηριώνουν την ερμηνεία τους με στοιχεία του κειμένου. Επομένως, το ερώτημα «πώς το λέει» το κείμενο δεν μπορεί να αγνοείται. Το θέμα βαθμολογείται με 15 μονάδες.

Γ.1 Γενική διατύπωση

Ζητείται από τους μαθητές να διατυπώσουν το ερμηνευτικό τους σχόλιο (θέμα ή ερώτημα, τεκμηρίωση, προσωπική ανταπόκριση) για το λογοτεχνικό κείμενο. Ενδεικτική διατύπωση: Να διατυπώσεις το ερμηνευτικό σου σχόλιο για το ποίημα σε 100 έως 150 λέξεις.

Γ.2 Εντοπισμός θέματος/ ερωτήματος

Ζητείται από τους μαθητές να περιγράψουν την ανθρώπινη κατάσταση (θέμα) ή να αναδείξουν τον βασικό προβληματισμό που αναδεικνύεται από το λογοτεχνικό κείμενο. Ενδεικτικές διατυπώσεις:

Γ.2.1 Θέμα: Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σου, το βασικό θέμα που αναδεικνύεται από το κείμενο; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου. Ποια είναι η δική σου θέση στο θέμα αυτό; (150 έως 200 λέξεις).

Γ.2.2 Ερώτημα: Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σου, το κρίσιμο ερώτημα που αναδεικνύεται από το ποίημα; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου σε αυτό; Ποια είναι η δική σου απάντηση; (100 έως 150 λέξεις)

Γ.3 Τεκμηρίωση θέματος/ ερωτήματος

Ζητείται από τους μαθητές να τεκμηριώσουν συγκεκριμένες οπτικές του θέματος/ ερωτήματος που αναδεικνύονται από το λογοτεχνικό κείμενο.

Γ.3.1 Δείκτες: Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει το ποιητικό υποκείμενο; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με την αναφορά σε τρεις κειμενικούς δείκτες. (150 έως 200 λέξεις).

Γ.3.2 Περικείμενο: Μελετητές υποστηρίζουν ότι το ποίημα έχει πολιτικές διαστάσεις. Με ποια στοιχεία του κειμένου μπορεί αυτό να τεκμηριωθεί; Πιστεύεις πως ο σημερινός αναγνώστης θα το προσλάμβανε με τον ίδιο τρόπο; (150 έως 200 λέξεις)

ΘΕΜΑ Δ. Παραγωγή κριτικού λόγου

Το ερώτημα του 4ου θέματος (σχετίζεται με μη λογοτεχνικά κείμενα) είναι κριτικό: Αφορά τη γραπτή παραγωγή κριτικού λόγου 300 έως 400 λέξεων σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο (σκοπός, πομπός, αποδέκτες, κειμενικό είδος). Σε αυτό ζητείται από τους μαθητές η ανάπτυξη τεκμηριωμένης προσωπικής γνώμης ως προς τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με προβλήματα, θέσεις, στάσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις κ.ά. που θέτουν τα κείμενα αναφοράς. Ο μαθητής πρέπει να αξιοποιεί κριτικά πληροφορίες, βασικές έννοιες και σημαντικές πτυχές του προβληματισμού των κειμένων αναφοράς, χωρίς να τις αντιγράφει ή να τις αναπαραγάγει αυτούσιες. Αποτιμάται θετικά η δημιουργική αφομοίωση από τον μαθητή και η αξιοποίηση του περιεχομένου ή των απόψεων που περιλαμβάνονται στα κείμενα αναφοράς για την παραγωγή τεκμηριωμένης θέσης με βάση τα προσωπικά του βιώματα, για τη συγκρότηση της στάσης του, τη συμφωνία ή διαφωνία του ως προς το ζητούμενο. Το θέμα βαθμολογείται με 30 μονάδες.

Δ.1 Θέματα κλειστού τύπου

Ζητείται από τους μαθητές να παραγάγουν πληροφοριακά κείμενα, που ανήκουν στον κειμενικό τύπο της περιγραφής, της εξήγησης, των οδηγιών και της αφήγησης. Περιέχουν «κλειστά» ερωτήματα μερικής άγνοιας. Ενδεικτική διατύπωση: Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η σημασία του ελεύθερου χρόνου για τους νέους και πώς αυτός θα μπορούσε να αναβαθμιστεί ποσοτικά και ποιοτικά; Να απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, αξιοποιώντας έννοιες και πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς και τις προσωπικές σου εμπειρίες, σε ένα κείμενο (350 έως 400 λέξεις) που προορίζεται για δημοσίευση στη σχολική ιστοσελίδα.

Δ.2 Θέματα ανοιχτού τύπου

Ζητείται από τους μαθητές να καταθέσουν τεκμηριωμένα την προσωπική τους άποψη απέναντι σε ένα ζήτημα για το οποίο υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις (κειμενικός τύπος επιχειρηματολογίας). Αφορά «ανοιχτά» ερωτήματα ολικής άγνοιας. Ενδεικτικές διατυπώσεις: Πιστεύεις πως μια φιλελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία έχει το δικαίωμα να περιορίζει τις ελευθερίες που αναγνωρίζει τις πολίτες χωρίς να αντιφάσκει στη θεμελιώδη σημασία που αποδίδει σε αυτές; Να απαντήσεις, αξιοποιώντας έννοιες και πληροφορίες των μη λογοτεχνικών κειμένων και τις προσωπικές σου εμπειρίες, σε ένα επιχειρηματολογικό άρθρο (350 έως 400 λέξεις) που δημοσιεύεις στη σχολική ιστοσελίδα.

Δ.3 Μεικτά θέματα

Ζητείται από τους μαθητές να παραγάγουν κείμενα που ανήκουν σε όλους τους κειμενικούς τύπους και αποτελούνται από ένα «ανοιχτό» ερώτημα ολικής άγνοιας και ένα «κλειστό» ερώτημα μερικής άγνοιας. Ενδεικτική διατύπωση: Ο συγγραφέας του κειμένου υποστηρίζει πως η παιδεία μπορεί να είναι αντίδοτο στη βία. Συμφωνείς ή διαφωνείς με την άποψη αυτή; Με ποιους τρόπους μπορεί η εκπαίδευση να περιορίσει τα φαινόμενα φανατισμού και μισαλλοδοξίας που παρατηρούνται στις μέρες. Να απαντήσεις σε ένα κείμενο (350 έως 400 λέξεις) που προορίζεται να δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου.