Κριτικός ονομάζεται ο λόγος που δεν περιορίζεται στην απλή παρουσίαση γεγονότων, αλλά εκφράζει κρίσεις και θέσεις, αποτιμά ή αξιολογεί πρόσωπα, καταστάσεις, απόψεις ή φαινόμενα. Η εγκυρότητα των κρίσεων αυτών δεν είναι αυθαίρετη, αλλά εξασφαλίζεται από την ύπαρξη λογικών επιχειρημάτων και αξιόπιστων τεκμηρίων.

Η παραγωγή κριτικού και αποφαντικού λόγου λόγου βρίσκεται στην καρδιά της διδασκαλίας και της αξιολόγησης του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στις Πανελλαδικές Εξετάσεις μάλιστα από το 1947 έως το 2000 αποτελούσε την αποκλειστική άσκηση με θέματα που κινούνται προοδευτικά από τον σχολιασμό μιας σύντομης φράσης έως μεγάλους εκθεσιότιτλους με παραθέματα και ζητούμενα. Στην περίοδο αυτή τα παραγόμενα κείμενα ανήκουν στο είδος του εκθετικού δοκιμίου, γι’ αυτό και το μάθημα της Γλωσσικής Διδασκαλίας έμεινε στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας ως «Έκθεση».

Με το Πρόγραμμα Σπουδών του 1999 εισάγεται στη διδασκαλία και την αξιολόγηση της παραγωγής λόγου η έννοια του επικοινωνιακού πλαισίου, με αποτέλεσμα τα ζητούμενα από τους μαθητές κείμενα να ανήκουν πλέον σε διαφορετικά κειμενικά είδη (π.χ. άρθρο, επιστολή, προσχεδιασμένος προφορικός λόγος), αν και η δοκιμιακή προσέγγιση δεν έπαψε ποτέ να χαρακτηρίζει τις «εκθέσεις» των μαθητών. Ταυτόχρονα, ορίζεται πλέον συγκεκριμένη έκταση των μαθητικών κειμένων (500 έως 600 λέξεις).

Με το Πρόγραμμα Σπουδών του 2019 το μήκος των ζητούμενων μαθητικών κειμένων συρρικνώνεται περαιτέρω (350 έως 400 λέξεις), ενώ εισάγεται στα κριτήρια αξιολόγησης η ικανότητα του μαθητή να αξιοποιεί στη συγγραφή του τα κείμενα αναφοράς που συνοδεύουν το θέμα της παραγωγής λόγου. Όπως αναφέρει η εξεταστέα ύλη του μαθήματος στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, «Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να παράγουν ένα κείμενο, ενταγμένο σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο, με σκοπό την έκφραση των δικών τους απόψεων σχετικά με συγκεκριμένα ερωτήματα που τίθενται στα κείμενα αναφοράς».

Η τυπολογία της παραγωγής κριτικού λόγου

Το θέμα της παραγωγής κριτικού λόγου στις Πανελλαδικές Εξετάσεις μπορεί να εμφανιστεί με τρεις (3) εκδοχές:

  1. Θέματα κλειστού τύπου: Ζητείται από τους μαθητές να παραγάγουν πληροφοριακά κείμενα, που ανήκουν στον κειμενικό τύπο της περιγραφής, της εξήγησης, των οδηγιών και της αφήγησης. Περιέχουν «κλειστά» ερωτήματα μερικής άγνοιας [π.χ. «Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η σημασία του ελεύθερου χρόνου για τους νέους και πώς αυτός θα μπορούσε να αναβαθμιστεί ποσοτικά και ποιοτικά; Να απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, αξιοποιώντας έννοιες και πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς και τις προσωπικές σου εμπειρίες, σε ένα κείμενο (350 έως 400 λέξεις) που προορίζεται για δημοσίευση στη σχολική ιστοσελίδα»].
  2. Θέματα ανοιχτού τύπου: Ζητείται από τους μαθητές να καταθέσουν τεκμηριωμένα την προσωπική τους άποψη απέναντι σε ένα ζήτημα για το οποίο υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις (κειμενικός τύπος επιχειρηματολογίας). Αφορά «ανοιχτά» ερωτήματα ολικής άγνοιας [π.χ. «Πιστεύεις πως μια φιλελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία έχει το δικαίωμα να περιορίζει τις ελευθερίες που αναγνωρίζει τις πολίτες χωρίς να αντιφάσκει στη θεμελιώδη σημασία που αποδίδει σε αυτές; Να απαντήσεις, αξιοποιώντας έννοιες και πληροφορίες των μη λογοτεχνικών κειμένων και τις προσωπικές σου εμπειρίες, σε ένα επιχειρηματολογικό άρθρο (350 έως 400 λέξεις) που δημοσιεύεις στη σχολική ιστοσελίδα»].
  3. Μεικτά θέματα: Ζητείται από τους μαθητές να παραγάγουν κείμενα που ανήκουν σε όλους τους κειμενικούς τύπους και αποτελούνται από ένα «ανοιχτό» ερώτημα ολικής άγνοιας και ένα «κλειστό» ερώτημα μερικής άγνοιας [π.χ. «Ο συγγραφέας του κειμένου υποστηρίζει πως η παιδεία μπορεί να είναι αντίδοτο στη βία. Συμφωνείς ή διαφωνείς με την άποψη αυτή; Με ποιους τρόπους μπορεί η εκπαίδευση να περιορίσει τα φαινόμενα φανατισμού και μισαλλοδοξίας που παρατηρούνται στις μέρες. Να απαντήσεις σε ένα κείμενο (350 έως 400 λέξεις) που προορίζεται να δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου»].
ΛΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

Η παραγωγή κριτικού και αποφαντικού λόγου είναι μια σύνθετη διαδικασία που απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό. Στη συνέχεια θα δούμε αναλυτικά τις στρατηγικές που μπορούμε να αξιοποιήσουμε , εφαρμοσμένες στο Θέμα Δ των Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων του 2022. Οι στρατηγικές αυτές αναπτύσσονται, σύμφωνα με το διαδικαστικό μοντέλο, σε τρία στάδια, το προ-συγγραφικό, το συγγραφικό και το μετα-συγγραφικό.

ΘΕΜΑ: «Αξίζει να μαθαίνουμε για αυτούς τους νεκρούς. Αξίζει να γνωρίζουμε τι έκαναν, πώς σκέφτονταν, πώς ζούσαν». Με αφορμή τη διαπίστωση του συγγραφέα και αξιοποιώντας δημιουργικά το κείμενο αναφοράς [α] να εκφράσετε την άποψή σας για την αξία της ιστορικής γνώσης και [β] να αναφέρετε βιωματικούς τρόπους που μπορούν να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον σας για το ιστορικό παρελθόν. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας. (350 έως 400 λέξεις)

ΣΤΑΔΙΟ 1: ΠΡΟ-ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ

Φάση 1: Καθορισμός του περικειμένου

Αξιοποιώντας το θέμα της παραγωγής λόγου, εντοπίζουμε και καταγράφουμε τις πληροφορίες που αφορούν την περίσταση επικοινωνίας του παραγόμενου κειμένου.

  1. Τρόπος: Το κειμενικό είδος του μαθητικού κειμένου (άρθρο, προσχεδιασμένος προφορικός λόγος, επιστολή κτλ.).
  2. Τόνος: Καθορίζεται από τους συνομιλιακούς ρόλους, τις ιδιότητες του πομπού και του δέκτη και τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσά τους (άμεση-έμμεση, ισότιμη-ανισότιμη: ανοδική-καθοδική, θετική-αρνητική). Μπορεί να είναι οικείο, τυπικό/ επίσημο ή ουδέτερο.
  3. Πεδίο: Αφορά το περιεχόμενο του κειμένου μας [δεδομένα (= έννοιες ή/ και πληροφορίες που δηλώνονται ρητά ή υποδηλώνονται) και ζητούμενα (= ερωτήματα)], το σκηνικό (= χωροχρονικά δεδομένα και τον σκοπό [= η επικοινωνιακή πρόθεση του κειμένου (έκφραση/ αισθητική απόλαυση, πληροφόρηση, κατεύθυνση (λογική ή συγκινησιακή)].

ΕΦΑΡΜΟΓΗ:

  1. Τρόπος: Άρθρο στη σχολική ιστοσελίδα με αφορμή την παρατήρηση του Ραϋμόνδου Αλβανού για τη χρησιμότητα της ιστορικής γνώσης.
  2. Τόνος: Ιδιότητες πομπού και δέκτη: μαθητής > εκπαιδευτικοί | Σχέση πομπού δέκτη: άμεση, ανοδική, θετική > Ουδέτερος τόνος
  3. Πεδίο: Δ1: Περιγραφή της ιστορικής γνώσης. | Ζ1: Εξήγηση της αξίας της ιστορικής γνώσης. | Δ2 (ενν.): Περιγραφή & Εξήγηση της αδιαφορίας των μαθητών για την ιστορική γνώση. | Ζ2: Οδηγίες για τη βιωματική καλλιέργεια του ενδιαφέροντος των μαθητών για την ιστορική γνώση. || Σκοπός (κατευθυντικός): Να πείσω τους συμμαθητές για την ανάγκη αναθέρμανσης του ενδιαφέροντος για την ιστορική γνώση.

Φάση 2: Παραγωγή ιδεών

Με τις στρατηγικές που ακολουθούν οι μαθητές καλούνται να παράγουν ιδέες για την ανάπτυξη του κειμένου τους.

Α. Αξιοποίηση πηγών

Για την παραγωγή των ιδεών που θα απαντήσουν στα δεδομένα και τα ζητούμενα που εντοπίστηκαν στην προηγούμενη φάση οι μαθητές καλούνται αρχικά να αξιοποιήσουν πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς, καταγράφοντάς τες με τη μορφή μιας λίστας σημείων (bullet list). Με την αξιοποίηση πληροφοριών και βασικών εννοιών των κειμένων αναφοράς αξιολογείται η κρίση τους, στον βαθμό που λαμβάνει υπόψη ή αγνοεί σημαντικές πτυχές του θέματος που θίγονται στο κείμενο (ή στα κείμενα) αναφοράς. Αυτό δε σημαίνει την αντιγραφή ιδεών των κειμένων αναφοράς, την αυτούσια αναπαραγωγή και τον σχολιασμό τους, αλλά τη δημιουργική τους αφομοίωση και την αξιοποίηση του γνωστικού υλικού ή των απόψεων που περιλαμβάνονται σε αυτά, για την παραγωγή τεκμηριωμένης θέσης, για τη συγκρότηση της στάσης τους, της συμφωνίας ή διαφωνίας ως προς το ζητούμενο. Πρέπει δηλαδή να λάβουν υπόψη τα κείμενα αναφοράς, με σκοπό να τοποθετηθούν κριτικά με βάση τα προσωπικά μου βιώματα, να πάρουν δηλαδή θέση απέναντι σε ένα θέμα ή ερώτημα που τίθεται ως ζητούμενο. Γι’ αυτό και τα κείμενα αναφοράς πρέπει να κινητοποιούν τη σκέψη των μαθητών και να τους προκαλούν να πάρουν θέση. Οι στρατηγικές αξιοποίησης των πηγών μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε κατηγορίες:

  1. Αντιγραφή: Λέξη προς λέξη εισαγωγή πληροφοριών, κυρίως αυτών που θεωρούνται ειδικοί όροι ή φράσεις σε κοινή χρήση.
  2. Παράφραση: Παράλειψη λέξεων και λεξιλογικές μεταβολές (π.χ. συνώνυμα).
  3. Μετασχηματισμός: Ανασύνθεση πληροφοριών, διατηρώντας το σημασιολογικό τους περιεχόμενο και με τρόπο που να επιτυγχάνεται η σύνδεση με προηγούμενα ή επόμενα μέρη του κειμένου.
  4. Γενίκευση: Σύνοψη πληροφοριών που αποδίδει το νόημα.
  5. Επινόηση: Δημιουργία περιεχομένου μέσω του συσχετισμού με προσωπικές γνώσεις και εμπειρίες.

Β. Καταιγισμός ιδεών

Στη λίστα των ιδεών που δημιουργήθηκε από την αξιοποίηση των πηγών μπορούν να προστεθούν προσωπικές γνώσεις και εμπειρίες μέσω ενός καταιγισμού ιδεών. Ο καταιγισμός ιδεών είναι μια στρατηγική κατά την οποία οι μαθητές καταγράφουν όποια ιδέα έχουν που αφορά τα δεδομένα και τα ζητούμενα του θέματος. Η διαδικασία αυτή πρέπει να είναι αυθόρμητη, ώστε να αναδυθούν όλες οι σχετικές πληροφορίες, ακόμα και αν στη συνέχεια απορριφθούν, για παράδειγμα, ως χαμηλής ποιότητας.

Για την οργάνωση του καταιγισμού ιδεών προτείνεται αρχικά η στρατηγική των θεματικών τομέων, η διάκριση της κοινωνικής οργάνωσης σε τομείς:

  1. Βιολογικός τομέας: ανθρώπινος οργανισμός (υγεία, φυσική κατάσταση, συνήθειες κτλ.), εμφάνιση του σώματος (ομορφιά, αρμονία κτλ.)
  2. Υλικοτεχνικός τομέας: φυσικό περιβάλλον (πλουτοπαραγωγικές πηγές, ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας κτλ.), υλικοτεχνική υποδομή (τεχνικά μέσα, τεχνολογία, πληροφορική κτλ.), οικονομία (παραγωγή και διακίνηση προϊόντων, οικονομικά μεγέθη, επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, διαφήμιση κτλ.), εργασία (επιλογή και άσκηση επαγγέλματος, συνθήκες της αγοράς εργασίας, αλλοτρίωση κτλ.), συνθήκες διαβίωσης (πλούτος, αγαθά, βιοτικό επίπεδο κτλ.)
  3. Πνευματικός τομέας: νοητικές λειτουργίες (αντίληψη, προσοχή, μνήμη, φαντασία, κριτική ικανότητα, τάση έρευνας, φανατισμός κτλ.), πολιτισμός (επιστήμη, τέχνη, παιδεία, πολιτιστική κληρονομιά κτλ.)
  4. Ψυχικός τομέας: συναισθήματα (αγάπη, χαρά, φόβος, ευθύνη κτλ.), ψυχικές αρετές (υπομονή, πίστη, θάρρος, αγωνιστικότητα, αυτοεκτίμηση κτλ.), ψυχική υγεία (στρες, άγχος κτλ.)
  5. Ηθικός τομέας: ηθικές αξίες (σεβασμός, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, ειλικρίνεια, εντιμότητα, αμοραλισμός, ανηθικότητα κτλ.), βιοθεωρία (αγωνιστικότητα, αξιοπρέπεια, αρετή, αισιοδοξία κτλ.)
  6. Κοινωνικός τομέας: διαπροσωπικές σχέσεις (φιλία, έρωτας κτλ.), κοινωνικές αξίες (ομαδικό πνεύμα, σεβασμός στο διαφορετικό, αλληλεγγύη, ανθρωπιά, ισότητα, αξιοκρατία κτλ.), κοινωνικοί θεσμοί (οικογένεια, σχολείο, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πνευματική ηγεσία κτλ.), κυρίαρχη ιδεολογία (καταναλωτισμός, μαζοποίηση κτλ.), φαινόμενα παθογένειας (βία και εγκληματικότητα, τοξικομανία, αλλοτρίωση σχέσεων κτλ.)
  7. Πολιτικός τομέας: πολιτικές αξίες (ελευθερία, δικαιοσύνη, ισονομία και ισοπολιτεία, ανθρώπινα δικαιώματα κτλ.), πολιτικοί θεσμοί (πολιτικό σύστημα, κόμματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, συνδικαλισμός, κοινωνικό κράτος, διάκριση εξουσιών, δημόσια διοίκηση, νόμοι κτλ.), πολιτική συνείδηση (συμμετοχή στα κοινά, πολιτικές και ιδεολογικές απόψεις, συμμετοχή και αποπολιτικοποίηση, νόθα πολιτικοποίηση, σεβασμός στους νόμους, δικαιώματα και υποχρεώσεις κτλ.), έθνος (ταυτότητα, πατριωτισμός και εθνικισμός, θέση στον κόσμο κτλ.), διεθνείς σχέσεις (διεθνές δίκαιο και διεθνείς οργανισμοί, διακρατικές σχέσεις, παγκοσμιοποίηση κτλ.)

Μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί η στρατηγική των «κοινών ρητορικών τόπων», που αναφέρεται σε λογικές κατηγορίες τις οποίες οι μαθητές μπορούν να μετατρέψουν σε ερωτήματα, στη βάση των οποίων θα αναδυθούν προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες τους με στόχο την πολυεπίπεδη διερεύνηση ενός αντικειμένου, μιας έννοιας ή ενός θέματος. Οι κατηγορίες αυτές είναι:

  1. Ορισμός: Τι είναι; Πώς ορίζεται/ καλείται/ ονομάζεται;
  2. Διαίρεση: Ποιες είναι οι μορφές; Ποια τα είδη; Ποιες οι κατηγορίες;
  3. Σύγκριση: Πώς σχετίζονται οι έννοιες/ καταστάσεις/ φαινόμενα; Ποιες ομοιότητες/ διαφορές/ αναλογίες παρουσιάζει με άλλες οντότητες;
  4. Εγχρονισμός: Πότε συμβαίνει/ συνέβη; Τι συνέβαινε παλιότερα;
  5. Εντοπισμός: Πού συμβαίνει; Τι συμβαίνει αλλού;
  6. Τρόπος: Πώς εμφανίζεται/ τεκμηριώνεται;
  7. Αίτιο: Πού οφείλεται; Ποιος ο σκοπός;
  8. Αποτέλεσμα: Ποια είναι τα θετικά/ αρνητικά αποτελέσματα; Τι συμβαίνει με την έλλειψη/ απουσία/ υπερβολή;
  9. Δέον/ Δυνατόν: Τι πρέπει/ μπορεί να γίνει; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να πραγματοποιηθεί;

ΕΦΑΡΜΟΓΗ:

Δ1 (περιγραφή ιστορικής γνώσης): Γνώση γεγονότων και πολιτιστικών στοιχείων (αξίες, αρχές, τρόπος ζωής, σχέσεις λαών κτλ.) του παρελθόντος.

Ζ1 (εξήγηση της σημασίας της ιστορικής γνώσης)

  1. Αποφυγή των λαθών του παρελθόντος > Ασφαλής πρόοδος σε ατομικό (π.χ. επιλογή επαγγέλματος) και συλλογικό επίπεδο (π.χ. πολιτικές επιλογές).
  2. Αξιοποίηση των επιτευγμάτων του παρελθόντος > Πηγή έμπνευσης για τη σύγχρονη δημιουργία σε όλους τους τομείς (οικονομία, τέχνες, επιστήμες κτλ.).
  3. Κατανόηση του σύγχρονου πολιτισμού (γνώση της εξέλιξης των αρχών, των αξιών, των πολιτικών επιλογών κτλ.) > Συλλογική αυτογνωσία, ενίσχυση της συνοχής.

Δ2 (περιγραφή/ εξήγηση της αδιαφορίας των νέων για την ιστορική γνώση): Άγνοια ή/ και αμφισβήτηση εξαιτίας των προβλημάτων στο μάθημα της Ιστορίας στην εκπαίδευση (απομνημόνευση, αδυναμία σύνδεσης με το παρόν και τις ανάγκες του, εμμονή στην πολεμική ιστορία κτλ.) και της γενικότερης απαξίωσης του πνευματικού πολιτισμού.

Ζ2 (οδηγίες για την υιοθέτηση βιωματικών τρόπων ενίσχυσης του ενδιαφέροντος των νέων για την ιστορική γνώση)

  1. Οργανωμένες (π.χ. στο πλαίσιο ερευνητικών εργασιών) επισκέψεις στο πεδίο (μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικοί τόποι κτλ.) > βιωματική μάθηση.
  2. Χρήση ψηφιακών μέσων (π.χ. χρονογραμμές, επαυξημένη πραγματικότητα κτλ.) για την ανασύσταση του παρελθόντος > προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών.
  3. Έμφαση στη τοπική/ οικογενειακή/ δημόσια ιστορία (π.χ. συνεντεύξεις μαθητών από πρόσωπα μεγαλύτερης ηλικίας, έρευνα στις πηγές κτλ.) > σύνδεση της ιστορικής γνώσης με το παρόν και τη ζωή των μαθητών.

Φάση 3: Οργάνωση ιδεών

Αφού συγκεντρώσουν τις ιδέες που θα υποστηρίξουν την ανάλυση των δεδομένων και των ζητουμένων, οι μαθητές αξιολογούν την ποσότητα και την ποιότητα των ιδεών που συγκέντρωσαν (απαλείφουν τις άσχετες με το θέμα ή λιγότερο σημαντικές, ομαδοποιούν τις ομοειδείς κτλ.) και τις οργανώνουν βάσει του οργανωτικού προτύπου του κειμενικού τύπου και του κειμενικού είδους που έχουν επιλέξει.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ:

[βάσει του κειμενικού είδους] Τίτλος: κυρίως πληροφοριακός (βλ. τόνος)

[βάσει του κειμενικού είδους] §1 (πρόλογος): Σύνδεση με την επικαιρότητα. > Θέμα (επιβεβαίωση Δ1) > Θέση (παρουσίαση της θέσης/ σκοπού).

[βάσει του κειμενικού τύπου] §2 (κύριο μέρος – Ζ1): (αρχικά) 1 > (έπειτα) 2 > (τέλος) 3

§3 (μεταβατική): Συμπέρασμα (επιβεβαίωση Δ2)

[βάσει του κειμενικού τύπου] §4 (κύριο μέρος – Ζ2) > (αρχικά) 1 > (επίσης) 2 > (γενικότερα) 3

[βάσει του κειμενικού είδους] §5 (επίλογος): Συμπέρασμα > Πρόταση για ανάληψη δράσης.

ΣΤΑΔΙΟ 2: ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ

Στη φάση αυτή οι μαθητές γράφουν το κείμενό τους, αξιοποιώντας τη στρατηγική των μικροδομικών επιλογών. Η στρατηγική αυτή αναφέρεται στις κατάλληλες για τον κειμενικό τύπο και το κειμενικό είδος γλωσσικές επιλογές, στην καλή χρήση της γλώσσας και στη συνοχή.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ:

[τίτλος] Με οδηγό την ιστορία…

[σύνδεση με την επικαιρότητα] Η γνώση της ιστορίας, ειδικά στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε, αποτελεί θεμελιώδη λίθο της ανθρώπινης αντίληψης και κατανόησης του κόσμου. [Δ1] Μέσα από την μελέτη της ιστορίας, αποκτούμε μια βαθύτερη επίγνωση όχι μόνο των γεγονότων, αλλά και των πολιτισμών (αξίες, τρόπος ζωής, σχέσεις των λαών) που διαμόρφωσαν το παρελθόν και επηρεάζουν το παρόν. (53 λέξεις)

[Ζ1-1] Η ιστορική γνώση βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν την καταγωγή και την πολιτιστική τους ταυτότητα. Αυτή η συλλογική αυτογνωσία του σημερινού πολιτισμού, που επιτυγχάνεται μέσα από τη γνωριμία με την ιστορία του τόπου και των προγόνων μας, συμβάλλει στην ενίσχυση της συνοχής και της συνέχειας του λαού μας. [Ζ1-2&3] Την ίδια στιγμή, η ιστορία μας προσφέρει πολύτιμα μαθήματα για το μέλλον. Μέσα από την μελέτη των επιτυχιών και των αποτυχιών του παρελθόντος, μπορούμε να αποφύγουμε να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη και να επιδιώξουμε να επαναλάβουμε τις επιτυχίες. (86 λέξεις)

[Δ2] Παρ’ όλα αυτά, οι νέοι σήμερα φαίνεται να αγνοούν ή και να αμφισβητούν τη σημασία της είτε λόγω της μηχανιστικής διδασκαλίας της στην εκπαίδευση (απομνημόνευση, αδυναμία σύνδεσης με το παρόν και τις ανάγκες του, εμμονή στην πολεμική ιστορία κτλ.), αλλά και της γενικότερης απαξίωσης του πνευματικού πολιτισμού. [σύνδεση με Ζ2] Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει αναζητήσουμε τρόπους για την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος των νέων για το παρελθόν. (64 λέξεις)

[Ζ2-1] Αρχικά, οι επισκέψεις σε μουσεία, ιστορικά μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους προσφέρουν στους μαθητές την ευκαιρία να δουν από κοντά τα αντικείμενα και τα μέρη που σχετίζονται με την ιστορία που μελετούν. Αυτές οι εμπειρίες καθιστούν την ιστορία απτή και πιο κατανοητή. [Ζ1-2] Επίσης, η τεχνολογία μπορεί να ενισχύσει τη διδασκαλία της ιστορίας μέσω της χρήσης διαδραστικών πολυμέσων, ντοκιμαντέρ και ψηφιακών πηγών. Οι μαθητές μπορούν να εξερευνήσουν ιστορικά γεγονότα μέσω εικονικών περιηγήσεων και εφαρμογών επαυξημένης πραγματικότητας. [Ζ2-3] Γενικότερα, η ανάθεση πρότζεκτ που απαιτούν από τους μαθητές να ερευνήσουν και να παρουσιάσουν ένα ιστορικό θέμα τους ενθαρρύνει να αναπτύξουν πρωτοβουλία και δημιουργικότητα. Για παράδειγμα, η αφήγηση προσωπικών ιστοριών και μαρτυριών από ανθρώπους που έζησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα μπορεί να προσδώσει μια προσωπική διάσταση στην ιστορία. (121 λέξεις)

[συμπέρασμα] Επομένως, για να μπορέσουμε εμείς, οι νέοι άνθρωποι, να αξιοποιήσουμε την εμπειρία του παρελθόντος για να χαράξουμε το μέλλον μας, πρέπει πρώτα να το γνωρίσουμε. [σκοπός] Αλλά για την επιτυχία του στόχου αυτού χρειάζεται από τη μια να αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο τα μάθημα της Ιστορίας διδάσκεται στα σχολεία, αλλά από την άλλη και η συνειδητοποίηση εκ μέρους μας των ωφελημάτων που θα αποκομίσουμε από την ιστορική γνώση. (69 λέξεις)

(393 λέξεις)

ΣΤΑΔΙΟ 3: ΜΕΤΑ-ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ

Οι μαθητές ξαναδιαβάζουν το κείμενό τους, αξιοποιώντας τη στρατηγική της αυτοαξιολόγησης. Συγκεκριμένα, εντοπίζουν σφάλματα και αστοχίες (έλεγχος) και προβαίνουν στις αναγκαίες διορθώσεις (βελτίωση), αξιοποιώντας τα κριτήρια που ακολουθούν, όπως παρουσιάζονται στη ρουμπρίκα που διαθέτουν οι βαθμολογητές των Πανελλαδικών Εξετάσεων:

  1. Περιεχόμενο (0-12): α. Επάρκεια ανάπτυξης: Ανταποκρίνεται το κείμενό μου στις απαιτήσεις του θέματος (βλ. πεδίο); β. Αξιοποίηση κειμένων αναφοράς: Αξιοποίησα δημιουργικά έννοιες και πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς; γ. Συνεκτικότητα: Είναι λογική η συλλογιστική πορεία (βλ. πεδίο > κειμενικοί τύποι) του κειμένου μου; δ. Επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα: Είναι σαφής η πρόθεση με την οποία έγραψα το κείμενο (βλ. σκοπός); Επιτυγχάνει το κείμενό μου την πρόθεση αυτή;
  2. Οργάνωση (0-10): α. Αξιοποίηση κειμένων αναφοράς: Μετασχημάτισα δομικά τα κείμενα αναφοράς; β. Μακροδομή: Ανταποκρίνεται το κείμενό μου στις οργανωτικές συμβάσεις του κειμενικού τύπου/ είδους (βλ. πεδίο & τρόπος); γ. Κειμενικά σχήματα: Χρησιμοποίησα ικανοποιητικά τους μηχανισμούς συνοχής; Οργάνωσα λογικά τον λόγο; δ. Ύφος: Ανταποκρίνεται το κείμενό μου ως ολότητα στις απαιτήσεις του θέματος (βλ. τόνος);
  3. Γλώσσα (0-8): α. Μικροδομή: Ανταποκρίνεται το κείμενό μου στις γλωσσικές συμβάσεις του κειμενικού τύπου/ είδους (βλ. πεδίο & τρόπος); β. Λεξικογραμματικές επιλογές: Τήρησα τους κανόνες γραμματικής, ορθογραφίας και στίξης; Υπάρχει ο κατάλληλος για τον κειμενικό τύπο/ είδος εκφραστικός πλούτος; γ. Παρουσίαση: Είναι ευανάγνωστο και καλαίσθητο το κείμενο;
ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

ΘΕΜΑ 1: Τα Κείμενα 1 και 2 αναφέρονται στη δημιουργικότητα και τη σημασία της. Αξιοποιώντας δημιουργικά το περιεχόμενό τους, σε ένα άρθρο 350 έως 400 λέξεων που θα αναρτήσετε στο προσωπικό σας ιστολόγιο, να αναφέρετε: α) τους λόγους για τους οποίους το σύγχρονο σχολείο οφείλει να καλλιεργεί τη δημιουργικότητα των μαθητών/ μαθητριών και β) τους τρόπους με τους οποίους εσείς επιλέγετε στην προσωπική σας ζωή να εκφράσετε τη δημιουργικότητά σας.

ΘΕΜΑ 2: Στο κείμενο διατυπώνεται η θέση ότι τα ταξίδια αποτελούν «τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο ψυχικής εκτόνωσης και αναζωογόνησης του κάθε ανθρώπου». [α] Συμφωνείς ή διαφωνείς με την παραπάνω θέση της συντάκτριας και γιατί; [β] Εσύ ποιους τρόπους επιλέγεις, για να αναζητήσεις την προσωπική σου ηρεμία και ισορροπία και για ποιους λόγους κάνεις αυτές τις επιλογές; Αξιοποιώντας δημιουργικά τα μη λογοτεχνικά κείμενα αναφοράς να παρουσιάσεις τις απόψεις σου σε άρθρο 350 έως 400 λέξεων, που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων 2024]

ΘΕΜΑ 3: Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοινότητας, εκφωνείς ομιλία (350 έως 400 λέξεις) στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου της περιοχής σας. [α]  Να αναφέρεις φαινόμενα παραβίασης των δικαιωμάτων της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. [β] Εσείς, ως νέα γενιά, μπορείτε να συμβάλλετε έμπρακτα στην επίτευξη της ισότητας των φύλων; Όποια κι αν είναι η άποψή σου, να την υποστηρίξεις τεκμηριωμένα αξιοποιώντας δημιουργικά και το κείμενο αναφοράς. [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων 2022]

ΘΕΜΑ 4: Σε μια νεανική ιστοσελίδα δημοσιεύεται το Κείμενο 1 και καλείσαι, αφού το μελετήσεις, να απαντήσεις με ένα άρθρο (350 έως 400 λέξεις), στην ίδια ιστοσελίδα, στα παρακάτω ερωτήματα: [α] Με ποια εφόδια πιστεύεις ότι θα μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον κόσμο στην περίπτωση που επιβεβαιωθούν οι ανησυχίες που περιγράφονται στην §2 του κειμένου; [β] Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις, κατά τη γνώμη σου, θα μπορούσατε εσείς οι νέοι να βελτιώσετε τον κόσμο; [Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων & Εσπερινών Λυκείων 2021]

ΘΕΜΑ 5: Ποια είναι η σχέση σου με την ανάγνωση βιβλίων και ποιος ο ρόλος της στη γενικότερη διαχείριση του προσωπικού σου χρόνου; Με αφόρμηση το κείμενο αναφοράς αποφασίζεις να καταθέσεις την προσωπική σου εμπειρία στο ιστολόγιο του σχολείου σας. Να δικαιολογήσεις την όποια επιλογή σου. (350 έως 400 λέξεις).