Οι οδηγίες (instructions) είναι ένας κατευθυντικός κειμενικός τύπος που επιτελεί την κοινωνική λειτουργία της καθοδήγησης κάποιου ως προς το «τι» να κάνει και «πώς» να το κάνει μέσα από μια λογική ακολουθία ενεργειών. Υπάρχουν δύο είδη οδηγιών, ανάλογα με το οργανωτικό τους πρότυπο: [α] Διαδικαστικές οδηγίες (non-procedural instructions) και [β] μη διαδικαστικές οδηγίες (non-procedural instructions). Οι διαδικαστικές οδηγίες αναπτύσσονται σε τρία δομικά στάδια: [α] Σκοπός, [β] μέσα και [γ] εκτέλεση. Τόσο οι διαδικαστικές όσο και οι μη διαδικαστικές οδηγίες παρουσιάζουν ορισμένες κοινές γλωσσικές επιλογές: [α] Δεοντική τροπικότητα (χρήση προστακτικής και προτρεπτικής υποτακτικής και κατευθυντικών ονοματικών δομών, [β] α’ πληθυντικό και β’ ρηματικό πρόσωπο, [γ] Χρονικοί δείκτες λόγου, [δ] ρήματα δράσης και [ε] προσφωνήσεις.
ΛΥΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ 1: Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο «Κατασκευή παράλληλων ευθύγραμμων τμημάτων»; Πώς ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ο λόγος υπηρετεί τον σκοπό αυτό; Να εντοπίσεις και να εξηγήσεις τη λειτουργία τριών λεξικογραμματικών επιλογών με τις οποίες ο συντάκτης επιχειρεί να επιτύχει τον στόχο του.
Ενδεικτική Απάντηση: Σκοπός του κειμένου είναι να καθοδηγήσει τον αναγνώστη στον σχεδιασμό ενός γεωμετρικού σχήματος. Για την επιτυχία του σκοπού αυτού χρησιμοποιείται ο κειμενικός τύπος των διαδικαστικών οδηγιών. Το απόσπασμα ξεκινά με την αναφορά στον στόχο της δράσης («Έστω ότι θέλουμε … από το σημείο Ρ») και συνεχίζεται με την αναφορά στην ακολουθία των βημάτων που καθορίζουν το «πώς» ο στόχος θα επιτευχθεί («Με κέντρο το σημείο Ρ … ευθύγραμμο τμήμα ΓΔ»). Το κείμενο συνοδεύεται από την εικόνα που οπτικοποιεί τις οδηγίες. Όσον αφορά τη γλώσσα, παρατηρούμε ρήματα δράσης σε ενεστώτα χρόνο και α΄ πληθυντικό πρόσωπο (π.χ. «σχεδιάζουμε», «λαμβάνουμε»), που δίνουν καθολικό χαρακτήρα στις οδηγίες, ενεργητικές μετοχές (π.χ. «κρατώντας», «Ενώνοντας») και κοινά ουσιαστικά που αφορούν τα μέσα (π.χ. «διαβήτη») και τη διαδικασία (π.χ. «τόξο»).
ΘΕΜΑ 2: Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σου, ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το κείμενο «Η άνοδος της ασημαντότητας»; Πώς ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ο λόγος υπηρετεί τον σκοπό αυτό; Να εντοπίσεις και να εξηγήσεις τη λειτουργία τριών (3) γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα με τις οποίες επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του.
Ενδεικτική Απάντηση: Σκοπός του κειμένου είναι να αφυπνίσει τους αναγνώστες σχετικά με την ανάγκη επανακαθορισμού των προτεραιοτήτων του πολιτισμού μας προκειμένου αυτός να υπερβεί την κρίση στην οποία έχει περιέλθει. Για την επίτευξη του στόχου του χρησιμοποιεί τον κειμενικό τύπο των μη διαδικαστικών οδηγιών. Στην §1 παρουσιάζει το αδιέξοδο του πολιτισμού μας, στις §2-5 τις προϋποθέσεις για την υπέρβασή του και στις §6-7 τις προϋποθέσεις για την υιοθέτησή τους. Η επανάληψη της φράσης «θα έπρεπε» είναι ο βασικός κειμενικός δείκτης που εξασφαλίζει τη συνοχή των νοημάτων του κειμένου και αναδεικνύει τον καθοδηγητικό χαρακτήρα του. Χαρακτηριστική είναι στο κείμενο η χρήση της δεοντικής τροπικότητας στον υψηλότερο βαθμό της υποχρέωσης (πρέπει + υποτακτική). Ωστόσο, ο τύπος «θα + παρελθοντική χρονική βαθμίδα» («θα έπρεπε», «θα απαιτούσε» κτλ.) δείχνει την απαισιοδοξία του συγγραφέα σχετικά με την υιοθέτηση των προϋποθέσεων αυτών. Χαρακτηριστική είναι επίσης η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου (π.χ. «να θέλουμε», «για να βγούμε») που δίνει καθολικό χαρακτήρα στις οδηγίες και δημιουργεί κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη.
ΘΕΜΑ 3: Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σου, το βασικό θέμα του κειμένου «Η πόρτα»; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με την αναφορά τουλάχιστον τριών (3) κειμενικών δεικτών.
Ενδεικτική Απάντηση: Το θέμα, κατά τη γνώμη μου, του κειμένου είναι η ανάγκη υιοθέτησης μιας δυναμικής στάσης ζωής που επιδιώκει την ανανέωση, ακόμα και αν αυτή έχει αβέβαιο τέλος. Το θέμα υπηρετείται γλωσσικά από τη χρήση του κειμενικού τύπου των μη διαδικαστικών οδηγιών. Το ποίημα κυριαρχείται από τη χρήση του υψηλότερου βαθμού δεοντικής τροπικότητας που αποδίδεται με τη χρήση της προστακτικής έγκλισης στο μοτίβο «Πήγαινε κι άνοιξε την πόρτα». Η επανάληψη της φράσης δικαιολογείται από τον ολοένα χαμηλότερο βαθμό επιστημικής τροπικότητας (π.χ. πιθανότητα: «Μπορεί να…», υπόθεση: «Αν είναι…») που την ακολουθεί κάθε φορά και δικαιολογημένα προκαλεί ανασφάλεια στον αναγνώστη που έχει συνηθίσει να ζει «μέσα από την πόρτα». Η τροπικότητα ανεβαίνει στον υψηλότερο βαθμό της (βεβαιότητα) μόνο στην τελευταία στροφή (οριστική έγκλιση «θα γίνει»), για να αναδείξει την ανανέωση ως αυτοσκοπό (η βεβαιότητα πάντως μετριάζεται από την παρουσία του επιρρηματικού «Τουλάχιστον»).
ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ
ΘΕΜΑ 1: Ποιο είναι το θέμα του κειμένου «Προς δασκάλους παραινετικός»; Ποιος είναι ο πομπός του, σε ποιο ακροατήριο απευθύνεται και με ποιον σκοπό; Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορές σε δείκτες του κειμένου (τίτλος, είδος ρημάτων, χρόνοι, εγκλίσεις και τροπικότητες, ρηματικά πρόσωπα, σημεία στίξης κτλ.).
ΘΕΜΑ 2: Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η παραίνεση που απευθύνει το ποιητικό υποκείμενο στη Μαρία στο ποίημα «32»; Να τεκμηριώσεις την απάντηση σου, παραπέμποντας σε τρεις (3) τουλάχιστον κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η δική σου άποψη για τη στάση που κρατά; (150 έως 200 λέξεις)